Inwendige bestraling (Brachytherapie)

Behandeling van prostaatkanker zonder uitzaaiingen.
Behandeling ter genezing.

Naast heelkunde kan de arts opteren voor de klassieke uitwendige bestraling van de prostaat en de directe omgeving, waardoor nagenoeg hetzelfde resultaat kan worden bereikt. Bestraling is echter tot op zekere hoogte een onzichtbaar gebeuren, waarbij het uiteindelijke effect op de prostaatkanker moet worden afgewacht.
Bestraling is ook niet zonder bijwerkingen, en hoewel de moderne bestralingstechnieken zijn verbeterd, zal het gezonde blaasweefsel deels mee bestraald worden wat later kan leiden tot littekenvorming en 'krimpen' van de blaas. Ook kan bestraling leiden tot impotentie doordat de besturingszenuwen die vlak naast de prostaat liggen, worden beschadigd. Ook de endeldarm, vlak achter de prostaat, wordt door de straling beschadigd,wat tot een chronische ontsteking kan leiden. Hoewel bestraling dus ook nadelen kent, is het op zich een goede behandeling voor prostaatkanker, die over het algemeen makkelijker wordt verdragen.

Brachytherapie wordt toegepast bij patiënten die een beginstadium van prostaatkanker hebben, waarbij onder narcose via dunne naaldjes kleine stukjes van een radioactieve stof in de prostaat rondom de kanker worden ingebracht. Hiermee is het mogelijk een zeer intensieve en tevens zeer lokale bestraling van het kankerweefsel te bewerkstelligen. Hierdoor worden de meeste bijwerkingen van 'gewone' bestraling vermeden. Deze techniek is relatief nieuw en de effecten op langere termijn zijn nog niet helemaal bekend. Vooralsnog lijkt het erop dat de kanker ermee afdoende kan worden behandeld, hoewel niet alle kankercellen worden gedood.
Waarschijnlijk zijn de 'overlevende' kankercellen dusdanig beschadigd dat ze geen kwaad meer kunnen doen.
Eén van de zeer in het oog springende voordelen is dat de radioactiviteit zich beperkt tot het orgaan waar het om gaat. Het gezonde weefsel dat er vlakbij ligt wordt maximaal gespaard.

Wanneer eenmaal met behulp van echo-onderzoek via de anus is vastgesteld dat het om een kanker gaat die tot de prostaat is beperkt, wordt de uitbreiding zo goed mogelijk in kaart gebracht en het prostaatvolume gemeten. Een prostaatvolume van maximaal 50 ml. komt voor behandeling in aanmerking. Wanneer het volume van de prostaat groter is, kunnen de naalden niet goed worden geplaatst en is er ook een grotere kans op complicaties. Bij een prostaatvolume boven 50 ml. kan met hormoonbehandeling worden gestart om het volume te verkleinen. Een dergelijke behandeling duurt 3 tot 6 maanden waarna met echografie opnieuw het prostaatvolume wordt gemeten.

Voor de ingreep

Afhankelijk van uw leeftijds- en gezondheidstoestand en op doktersadvies moet u een aantal preoperatieve onderzoeken ondergaan. Meestal worden de volgende onderzoeken gepland:

• Een bloedafname.
• Een urineonderzoek.
• Een RX van de Thorax: dit zijn röntgenopnames van de longen. Dit duurt ongeveer vijf minuten en is volledig pijnloos.
• Een e.c.g. of elektrocardiogram: dit is een opname van uw hartactiviteit, die ons informatie geeft over het functioneren van uw hartspier. Hierbij worden zuignapjes op uw borstkas geplaatst. Het onderzoek duurt een vijftal minuten en is volledig pijnloos.

Als u de avond vóór de operatie wordt opgenomen, zal de anesthesist (de arts die zorgt voor de verdoving tijdens de operatie) u een bezoekje brengen, tenzij dit reeds vooraf gebeurde op de preoperatieve Raadpleging anesthesie.

Voorbereiding voor de operatie

Voor de operatie kan plaatsvinden moet u voorbereid worden:

• Omdat u verdoving krijgt, moet u nuchter blijven vanaf middernacht. Nuchter blijven betekent niet eten, niet drinken en niet roken.
• De operatiestreek wordt geschoren.
• U vult een controlelijst met specifieke informatie over uw medische voorgeschiedenis in, met onder andere een exacte beschrijving van de geneesmiddelen die u neemt en uw medische voorgeschiedenis.

De ochtend van de ingreep

Vlak vóór het vertrek naar de operatiekamer zal u gevraagd worden:

• te wateren;
• juwelen, piercings, bril, lenzen, gehoorapparaat, tandprothese enzovoort te verwijderen;
• een operatiehemd en speciale kousen aan te trekken (deze kousen dienen ter preventie van bloedklontervorming);
• u krijgt een kalmerend geneesmiddel, als voorbereiding op de verdoving, en men brengt u naar de operatiezaal.

De ingreep

Prostaat brachytherapie kan op verschillende manieren plaatsvinden, afhankelijk van het ziekenhuis en van de individuele patiënt:

1. Brachytherapie door middel van het handmatig inbrengen (via naalden) van radio-actieve zaadjes (seeds) in de prostaat. Deze zaadjes blijven permanent in de prostaat aanwezig.
2. Brachytherapie door middel van het computergestuurd inbrengen (via naalden) van radio-actieve zaadjes (seeds) in de prostaat. Deze zaadjes blijven permanent in de prostaat aanwezig.

De behandelingen vinden plaats onder verdoving, meestal via een zgn. 'ruggenprik'. Hierbij zijn de onderbuik en de benen verdoofd en deze verdoving duurt ongeveer 2 tot 3 uur. U ligt met gespreide benen in beensteunen, er wordt een blaaskatheter ingebracht en de balzak wordt met een pleister naar boven vastgeplakt zodat het operatieveld goed zichtbaar is. Na desinfectie van de huid tussen de balzak en de anus wordt de echografie buis in de anus gebracht en kan de prostaat op een monitor zichtbaar gemaakt worden. De ballon die rond de ingebrachte katheter zit om uitvallen ervan te voorkomen, is eveneens goed te zien en markeert als het ware het gebied van de blaasuitgang, daar waar de prostaat begint. Vervolgens worden holle naalden op geleide van de echografie via de huid in de prostaat gebracht. Het prostaatvolume bepaalt het aantal naalden. Dit kan variëren van 15 tot 30 naalden.

De radioactieve bronnetjes worden via holle naalden naar binnen geschoven. De bronnetjes, ook wel Jodiumzaadjes genoemd, zitten aan elkaar verbonden door een draadje dat na enkele maanden in de prostaat is opgelost. Afhankelijk van de prostaatgrootte en de vorm van de prostaat worden per naald 2 tot 6 bronnetjes ingebracht. Tussen de 40 en 120 zaadjes worden op deze manier in de prostaat gebracht. Dit gehele proces kan ook computergestuurd gebeuren. Een zogenaamde 'seed-loader' draagt dan zorg voor het automatisch in de prostaat brengen van de zaadjes op exact vooraf bepaalde plaatsen in de prostaat.

Direct na de behandeling wordt een röntgenfoto gemaakt van de onderbuik om te controleren of alle bronnetjes aanwezig zijn. De behandelingen met de permanente zaadjes duren ongeveer anderhalf uur.

Na de behandeling, die onder bescherming van antibiotica (ter voorkoming van infectie) plaatsvindt, verblijft u nog circa 24 uur in een speciale kamer die ingericht is voor inwendige bestraling. De ochtend na de ingreep wordt de blaascatheter verwijderd en wanneer u kunt plassen kunt u naar huis gaan. Ook dan wordt er weer een röntgenfoto gemaakt om het aantal bronnetjes te tellen en de positie ervan in de prostaat te bepalen.

Na de ingreep

Aanbevolen wordt de eerste dagen na de operatie fysieke belasting te vermijden om zodoende een hoge druk op de prostaat te vermijden. Ook moet persen op de ontlasting zoveel mogelijk vermeden worden. Deze adviezen zijn bedoeld om een bloeding uit de prostaat te voorkomen.

Bijwerkingen

De eerste weken na de behandeling kan er een bloeduitstorting zijn onder de huid waar de naalden zijn ingebracht. Dit verdwijnt vanzelf.

Bloedverlies bij plassen in de eerste weken is mogelijk. Belangrijk is voldoende te drinken zodat bloederige urine voortdurend wordt uitgeplast. Vaker wordt een branderige plas opgemerkt en vaker moeten plassen, en dan vooral bij grotere prostaten en mensen die tevoren al moeilijker konden plassen. Incidenteel is een blaaskatheter nodig om de urine uit de blaas tijdelijk te draineren. Diarree en slijmerige ontlasting zijn mogelijk en verdwijnen binnen enkele weken. De potentie kan veranderen bij circa 30% van de behandelde mannen, met een verminderde duur van de erectie, het orgasme en zelfs impotentie. Ernstige klachten zoals een stralingsletsel in de endeldarm zijn zeldzaam.

Voorzorgen na de behandeling

Het doel van brachytherapie is om een hoge stralingsdosis in een beperkt doelvolume te realiseren. Bij gebruik van de Jodium 125 zaadjes is de stralingsdosis in 2 maanden gehalveerd. De bronnen (seeds) blijven in de prostaat. Hoewel de hoeveelheid straling buiten het lichaam minimaal is, wordt geadviseerd in deze periode direct lichamelijk contact met kleine kinderen en zwangere vrouwen te voorkomen. Ook kan in deze periode met het plassen een zaadje verloren gaan zodat u gevraagd wordt door een zeefje te plassen en een eventueel uitgeplast zaadje in het aan u meegegeven loden kokertje te stoppen.

Controles na behandeling

Controles vinden plaats bij de behandelend uroloog 3 maanden na de behandeling, met o.a. een PSA-bepaling. Deze controle kan uitgebreid worden met echografie, wanneer dat nodig is. Opgemerkt moet worden dat de beelden bij echografie na brachytherapie met permanente zaadjes, moeilijk te interpreteren zijn aangezien de bronnetjes allerlei slagschaduwen geven op het beeld. Dit komt door de titanium omhulling van de bronnetjes.